Veldhovens religieus erfgoed op kapelzolder Werbeek

In een kist op een 'vergeten' zoldertje van de kapel van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw in Werbeek (een gehucht in het Belgische Retie) werd in juli 2011 een verzilverde, messing plaat met inscriptie en zilveren versieringen gevonden. Na een vluchtig onderzoek bleek dat het relict moet worden toegeschreven aan de Veldhovense bedevaarttraditie naar deze Werbeekse Lievevrouw.

materieel en historisch onderzoek

Voor het verkrijgen van meer achtergrondinformatie vanuit het Veldhovense namen de vinders contact op met de SHEV. Uit historisch onderzoek bleek dat het voorwerp een zogenoemd 'opperkleed' betrof (bovenkleed, buitenste gewaad), dat werd gebruikt ter aankleding van een Onze-Lieve-Vrouwebeeld.
Volgens gebruik werd de voorzijde van het beeld - vaak een zogenoemde staakmadonna - voorzien van een zilveren of verzilverde en rijkelijk versierde voorplaat in de vorm van een kleed (opperkleed), terwijl de achterzijde van het beeld werd bedekt met een mantel, die aan weerszijden aan het opperkleed werd bevestigd. Door de brede uitloop van de kraag naar de zoom (een wijde, kegelvormige, zogenoemde Spaanse mantel), kreeg het beeld meer stevigheid, maar ook een voornamere uitstraling.
Het kleed is rijkelijk geornamenteerd; centraal een monogram met in gotische schrift de letters A M (Ave Maria), erboven een staande lelietak, eronder een gevleugeld engelenkopje met links en rechts een wijnrankguirlande; symmetrisch acanthusbladeren (beneden) en knopbroche met hanger (boven). De hoogte van het metalen kleed meet 36 cm, de breedte (beneden) 38 cm en (boven) 18 cm; rondom bevindt zich een circa 4 mm brede omgezette rand, en aan de voorzijde een gegraveerde trembleerrand; aan elk van de zijkanten bevinden zich twee gaatjes ter bevestiging van de mantel.
Circa 7 cm boven de zoom van het opperkleed staat in handgegraveerde letters (kapitaal met schreef) een jaartalvers (chronogram). De tekst luidt:

het jaar 1861

Zeer waarschijnlijk werd in 1861 het tweehonderdjarig jubilee van de bedevaart naar Werbeek (vanuit Eersel) gevierd, waarbij de Veldhovense bedevaarders gezamenlijk met Eersel deelnamen aan de (grootse) viering van dit jubileum. (Tot 1904 sloot Veldhoven bij Eersel aan en trok men gezamenlijk naar Werbeek.) Tevens zou in 1861 de 200e sterfdag kunnen zijn herdacht van Augustinus Wichmans, de stichter van de eerste kapel te Werbeek, overleden te Tongerlo op 11 februari 1661. Dit alles bij elkaar was mogelijkerwijs aanleiding voor het opnieuw aankleden van de Veldhovense Lievevrouw.
In het 'Groot Rekenboek' van de Caeciliaparochie staat dat pastoor Verhoeven in 1861 Onze-Lieve-Vrouw vereerde met een zijden fluwelen mantel en een 'lieve Vrouwe-kleed van 109 gulden'.

oudste bewijs

Volgens de overlevering heeft de jaarlijkse bedevaart van Veldhoven naar Werbeek een geschiedenis van ruim 300 jaar (vanaf omstreeks 1673): voor deze aanname is echter geen tastbaar bewijs voorhanden. Door de vermelding van het jaartal 1861 op het kleed wordt aan de lange bedevaarttraditie een ouder bewijs geleverd dan tot heden bekend was. Onbekend is op welke wijze dit stuk religieus erfgoed in het bezit is gekomen van de Retiese kapel. Veldhoven had tot 1914 een eigen Mariabeeld dat in de processie werd meegevoerd (laatste vermelding). Niet uitgesloten kan worden dat het omstreeks die tijd bij de kapel is achtergelaten en vervolgens in vergetelheid geraakt is. Door de hoge religieuze en cultuurhistorische waarde voor de bedevaarttraditie van Retie en Veldhoven zal worden gepoogd dit verzilverd opperkleed toe te voegen aan de officiële inventaris van de als beschermd monument geklasseerde kapel van Werbeek (zoals destijds - in 2001 - ook met het Veldhovens gedachtenisreliëf is gebeurd).

Het processierelict wordt tijdens de bedevaart van 27 augustus 2011 in de kapel getoond aan de Veldhovense bedevaartgangers. (foto: Irène Rijkse-Jansen)

Luisterkei over bevrijding Veldhoven

Met het project, genaamd 'Liberation Route', zijn door heel Brabant op plekken die iets met de bevrijding van WOII te maken hebben, zogenoemde luisterkeien geplaatst. Ook in Veldhoven ligt een veldkei, die refereert aan de militaire bevrijdingsacties van 17 en 18 september 1944. De Liberation Route volgt de lijn van de Operatie Market Garden (België-Arnhem). Het traject Neerpelt (begin van deze operatie) - Uden wordt met 24 veldkeien gemarkeerd, waar, - met behulp van een mobiele telefoon - een meeslepend verhaal te beluisteren is dat verhaalt over de militaire handelingen die zich indertijd op en rond dit punt hebben afgespeeld. De Veldhovense luisterkei ligt bij de Onze Lieve Vrouwebrug over de rivier de Dommel. Op deze brug (tussen Waalre en Veldhoven) werd in 2009 reeds een bevrijdingplaquette onthuld die herinnert aan de eerste doortocht op 18 september 1944 van de geallieerde militairen, ten gevolge waarvan Veldhoven die dag zou worden bevrijd. De gemeente Veldhoven heeft het project gesteund door middel van een financiële bijdrage; de SHEV heeft adviezen gegeven en tekst en beeldmateriaal voor het luisterverhaal over Veldhoven geleverd.

Excursie- en bindingsdagen

De jaarlijks terugkerende uitstapjes met de Archeologische Groep en de secties Literatuur en Internet leidde naar het Belgische stadje Peer, alwaar de oorsprong van de rivier de Dommel werd 'ontdekt' en het gebouwd erfgoed werd bekeken. Ook bezochten de SHEVers het Pieter Bruegelmuseum, het museum voor muziekinstrumenten en het Armand Preud'homme centrum.

Leden van de Archeologische Groep in de hei bij het stenen pilaartje dat het punt markeert waar - volgens het kadaster - de Dommel zijn oorsprong vindt. De tekst op de afdektegel luidt: 'Dommel en tijd stromen verder in eeuwigheid'.

terug