Renovatie informatiebordjes Veldhovense cultuurhistorie

De SHEV is gestart met het opknappen van de informatiebordjes en -panelen, die in Veldhoven op of bij historisch waardevolle gebouwen en objecten zijn geplaatst. Na jarenlang te zijn blootgesteld aan de weersinvloeden behoeven de borden een grondig onderhoud of - in een aantal gevallen - zelfs te worden vernieuwd. Een werkgroepje, bestaande uit enkele leden van de Archeologische Groep van de SHEV, is bezig dit karwei te klaren. De gemeente Veldhoven heeft met de SHEV een afspraak gemaakt over de uitvoering van de werkzaamheden.
Historisch Erfgoed Veldhoven houdt zich onder meer bezig met het geven van historisch interessante informatie in de openbare ruimte van Veldhoven bij cultuurhistorische bezienswaardigheden. De eerste bordjes en panelen dateren reeds uit de 'prenatale' periode van de SHEV. In de jaren tachtig van de vorige eeuw begon de lokaal historicus Jacques Bijnen met dit bordenproject; na de oprichting van de SHEV zette de nieuwe stichting de plaatsing van deze wijze van informatie voort.
In de gemeente Veldhoven staan intussen in totaal 4 panelen, 26 tekstbordjes en 5 plaquettes met bouwkundige en/of geschiedkundige informatie voor toeristische en recreatieve doeleinden. De panelen en bordjes worden met anti-graffiti-olie beschermd tegen vuilaanhechting. Getracht wordt alles gereed te hebben voor de Open Monumentendag in september aanstaande.

lb: paneel op het marktveld van Zandoerle, rb: bordje bij het kanon op het marktveld van Zandoerle, lo: bordje in de tuin bij huize Selstadium aan de Binnenweg, ro: het bordje bij de Wilhelminaboom naast de St.Willibrorduskerk aan de Blaarthemseweg.

Toekenning nieuwe informatiebordjes Na oplevering van de in restauratie zijnde voormalige Zeelster pastorie aan de Blaarthemseweg zal bij dit pand een informatiebordje aangebracht worden. De hiernaast afgebeelde villa in Chaletstijl uit 1903 aan de Provincialeweg 66, gebouwd voor burgemeesterfabrikant J.C. van Nuenen, krijgt ook een zogenoemd Monumentenbordje.
	Villa Provincialeweg 66.

XIIIe Open Monumentendag Veldhoven

De Open Monumentendag Veldhoven wordt dit jaar gehouden op zondag 11 september aanstaande. Het thema is Nieuw gebruik, Oud gebouw.
Het Comité Open Monumentendag Veldhoven is onderdeel van de Stichting Historisch Erfgoed Veldhoven en wordt ondersteund door de gemeente Veldhoven en gesponsord door Rabobank Eindhoven-Veldhoven. Het startpunt op zondag 11 september is bij het museum 't Oude Slot, aanvang 11.00 uur.

Venster op Veldhoven

De foto-expositie op het paneel VENSTER OP VELDHOVEN in het Erfgoedpunt van de Openbare Bibliotheek staat in het teken van het 90-jarig bestaan van de gemeente Veldhoven en heeft als thema Historische Spiegeling. Te zien zijn foto's met straatbeelden van vroeger, waarbij steeds naast elke 'oude' opname een recente foto uit hetzelfde fotografische standpunt is opgenomen. Tot omstreeks 1950 waren de veranderingen binnen Veldhoven niet erg groot. De kenmerken en structuren van de oude Veldhovense dorpen bleven vrijwel onveranderd. Na 1950 maakte Veldhoven een spectaculaire groei door, en de expansieve huizenbouw met bijkomende eigentijdse voorzieningen gaven Veldhoven een ander aanzien. De gemeente veranderde van plattelandsgemeente in een gemeente met een meer stedelijke uitstraling. De opnamen, afkomstig uit de Historische Atlas van Veldhoven van de SHEV, zijn te zien gedurende de openingstijden van de bieb.

Tegenwoordig is de straat een drukke winkelstraat; vrijwel elk woonhuis is vervangen of verbouwd tot winkel.

Kromstraat anno 1949, gezien vanuit de Dorpstraat; deze straat dankt haar naam aan de bijna haakse kromming (bocht) in de richting van de Zonderwijksestraat (Sondervick).

KORT–Erfgoed–nieuws–ERFGOED–nieuws

• De heer H. Thijsen heeft documenten en fotobestanden van zijn voormalig onroerend goed, genaamd 'De Westbraken' aan de Oude Kerkstraat te Oerle geschonken.
• De fotocollectie die de SHEV in 2000 van de Veldhovense fotograaf Piet Waarma mocht ontvangen werd onlangs door de familie aangevuld met een verzameling negatieven van Veldhovense gebeurtenissen en situaties uit de periode 1953-1982.
• Een PowerPointpresentatie over cultuurhistorie van 90 jaar Veldhoven werd gegeven bij de Landauerbewoners ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van het appartementencomplex.
• Aan de heer B. Bierkens werd onlangs informatie en beeldmateriaal verstrekt ten behoeve van zijn boek over de Zuivelindustrie in de Kempen.

e-Depot elektronische publicaties Veldhoven

Het e-Depot op de website van Stichting Historisch Erfgoed Veldhoven staat open voor opnamen van digitale publicaties over de historie van Veldhoven en van haar oude dorpen Oerle, Veldhoven, Meerveldhoven en Zeelst (specifiek bedoeld voor monografieën = losse publicaties met eigen titels). De webredactie vraagt bij voorkeur publicaties in PDF of Word formaat (per e-mail) te zenden naar veldhoven.shev@kpnplanet.nl Voor een goede afhandeling en opname in het depot is het van belang zo veel mogelijk biografische gegevens aan te leveren (titel, auteur, jaar van uitgave et cetera). Alleen zelfstandig (eenmalig) uitgegeven publicaties worden geaccepteerd. De redactie van het webdepot en Stichting Historisch Erfgoed Veldhoven kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van de aangeboden artikelen.

Halve eeuw De Schalm

door Jacq. Bijnen

Veldhovens theater De Schalm viert in 2011 haar vijftigste bestaansjaar. Voor de ontstaansgeschiedenis van deze Veldhovense 'cultuurtempel' moeten we ons dus verplaatsen naar eind '50er - begin '60er jaren van de vorige eeuw.
Door de snelle groei in de naoorlogse jaren van onze gemeente (Veldhoven werd in die tijd zelfs de snelst groeiende gemeente van ons land genoemd) was er een toenemende behoefte aan een accommodatie die tegemoet moest komen aan de ontplooiing van een zo breed mogelijk gemeenschapsleven.
Nagenoeg alle partijen in de Veldhovense raad vroegen regelmatig aandacht voor deze zaak en drongen aan op de bouw en exploitatie van een adequate voorziening die de inwoners in de gelegenheid zou stellen deel te nemen aan cultuur- en ontspanningsactiviteiten in Veldhoven (het klimaat hiervoor was gunstig en de vraag ernaar groot).

Eind '50er jaren van de vorige eeuw beschikte Veldhoven nog niet over een centrale zaalaccommodatie voor culturele activiteiten. Wel had het gemeentebestuur in 1956 twee architecten opdracht gegeven een ontwerp te maken voor de bouw van een katholiek vormingscentrum, dat behalve een schouwburg annex filmzaal tevens ruimtes voor maatschappelijk werk en jeugdwerk zou moeten omvatten, maar na bestudering van het ontwerp van de Eindhovense architect A.H.J.M. Vermeulen, dat als beste uit de bus kwam, bleek dat de ambities - vooral financieel gezien - te hoog reikten.

Vormingscentrum en schouwburg

30 juli 1959, drie jaar na de eerste actie, vond een bijeenkomst plaats van personen, die - behoudens enkele mutaties - deel uit gingen maken van het bestuur van de op 10 november 1961 opgerichte 'Stichting Gemeenschapshuis Veldhoven' (voorzitter gemeentesecretaris L.M. van de Laar en secretaris hoofdambtenaar Algemene Zaken C.M. Vissers). De stichting had onder meer als doelstelling: het bevorderen van de gemeenschapszin, saamhorigheidsgevoel, volksontwikkeling en de recreatiemogelijkheden in de gemeente Veldhoven. Voor het welslagen hiervan had de N.V. Philips een ton subsidie toegezegd. Het in oprichting zijnde stichtingsbestuur had reeds in februari 1960 architect Vermeulen de opdracht gegeven een schetsplan te maken voor een gebouw dat een cultuurcentrum moest worden voor alle Veldhovense gemeenschappen. Planologisch gezien zou voor het gebouw een plaats worden gezocht in de in ontwikkeling zijnde nieuwe 'city' van Veldhoven, noordelijk van d'Ekker.
Aan de hand van een maquette presenteerde de architect in april 1963 een uitgewerkt plan. Om eventuele kritiek vanuit Eindhoven tegen mogelijk verlies aan schouwburgbezoekers te voorkomen werd gesteld dat 'Met de bouw van het gemeenschapscentrum, Veldhoven geenszins een poging wilde doen Eindhoventje te gaan spelen: het te bouwen centrum zou, naast de plaats die de in aanbouw zijnde Eindhovense Schouwburg óók in Veldhoven zal verwerven, een geheel eigen plaats binnen Veldhoven dienen te krijgen.'
De exploitatie van het plan (begroot op 1,8 miljoen gulden) bleek zowel financieel als organisatorisch niet haalbaar.

Kunstkring De Schalm

Kunstminnend Veldhoven meende er goed aan te doen uit te zien naar mogelijkheden om Veldhoven een 'eigen cultureel gezicht' te geven. Deze groep van zeer gemotiveerde inwoners plus het bestuur van Stichting Gemeenschapshuis Veldhoven vonden elkaar in dit streven, dat op 17 oktober 1963 resulteerde in de oprichting van een nieuwe afdeling onder de naam Kunstkring 'De Schalm' (voorzitter H. Gradus en secretaris A. Brand). In een speciaal uitgegeven krant van 26 juni 1964 werden de Veldhovenaren ingelicht over de plannen van deze Kunstkring (die als sectie verbonden was aan de Stichting Gemeenschapshuis Veldhoven): het tot stand brengen van verantwoorde en betaalbare ontspanning op het gebied van toneel/muziek, ballet/cabaret, voordracht/lezingen en films/exposities, en het verzorgen van de culturele vorming voor de Veldhovense schooljeugd. De leiding van de kring werd bijgestaan door de heer Ad Willems, die door het stichtingsbestuur als directeur-adviseur was aangesteld. Belangstellenden konden lid worden van de Kunstkring à 3 gulden per jaar en eenmalig 50 cent inschrijfgeld; daarbij kon men een belangrijke reductie ontvangen op de toegangsprijzen en gratis plaatsen reserveren. Donateur worden tegen een minimumbedrag van f 7,50 behoorde ook tot de mogelijkheden. De Kunstkring telde bij aanvang ruim 300 leden.

Tijdelijk gemeenschapshuis aan O.L.Vrouwedijk

Omdat naar verwachting de Rijksgoedkeuring (om te mogen bouwen) nog wel enkele jaren op zich zou kunnen laten wachten, en omdat het nog langer ontbreken van een geschikte zaalaccommodatie steeds als een grote leemte werd gevoeld en derhalve onverantwoord zou zijn, besloot het bestuur van Stichting Gemeenschapshuis Veldhoven uit te zien naar een tijdelijke en passende accommodatie om zodoende de geplande activiteiten van de kunstkring tot uitvoering te brengen. Een acceptabele oplossing werd in 1964 gevonden: men huurde van de firma Goevaerts uit Best een gedeelte van een in aanbouw zijnde fabriekshal op het industriepark aan de Onze Lieve Vrouwedijk. Door de ligging aan de rand van de 'gemeentekom' werd de locatie minder geschikt geacht; toch werd hiervoor gekozen, mede door het feit dat deze oplossing de enig denkbare was en dat dit alles slechts van korte duur zou zijn. Een ruimte met een oppervlakte van 1000 m² werd verbouwd tot een filmgehoorzaal met een ruime foyer, plaats biedend aan 476 bezoekers. Ter verbetering van de akoestiek werd in de theaterzaal een wand gemetseld met grote openingen tussen de gerend geplaatste bakstenen. Vrijdagavond 18 december 1964 ging een lang gekoesterde wens in vervulling: de (tijdelijke) schouwburgzaal werd op feestelijke wijze in gebruik genomen. De opening geschiedde door burgemeester mr. G. van de Ven, en het Veldhovens Mannenkoor zorgde tezamen met de Veldhovense harmonieën voor de muzikale omlijsting, waarna toneelgroep Proloog de zaal voor de eerste keer 'bespeelde' met de Nederlandse première van 'De Pelsjas', een realistisch Russisch spel van Gogol. Daarnaast had een commissie van de Kunstkring voor 19 december tot en met 2 januari 1965 in de foyer haar eerste tentoonstelling ingericht met gebruikmaking van Veldhovens particulier kunstbezit. 1 april 1966 werd het gemeenschapshuis (intussen ook De Schalm genoemd) officieel als bioscooptheater in gebruik genomen door het op feestelijke wijze in première gaan van de Nederlandse speelfilm Een ochtend van zes weken, van regisseur Nicolai van der Heyden. Reeds in februari 1967 zag het bestuur van Stichting Gemeenschapshuis zich genoodzaakt Kunstkring De Schalm op te heffen. Het bestuur wenste de samenstelling van een verantwoord cultureel programma in handen te geven van een klein adviesorgaan. (In de praktijk kwam de beslissing over de inhoud van het programma veelal in handen van directeur-adviseur Willems en na hem van beheerder Wout J. Verhoef).

Cultureel Centrum De Schalm naar Meiveld

In 1971 gingen de gedachten uit naar een gebouw met één of meerdere flexibele ruimten, te realiseren in het nog te ontwikkelen nieuwe centrum van Veldhoven. Toen de economie halverwege de jaren tachtig weer aantrok, nam het gemeentebestuur de draad weer op. In maart 1985 werd architectenbureau De Bever uit Eindhoven gevraagd op korte termijn een ontwerpplan op te stellen voor de bouw van een gemeentehuis annex ontmoetingscentrum (nadien werd ook de bibliotheek hierbij betrokken). In betrekkelijk korte tijd ontwierp de architect een gebouw waarin theater, restaurant, gemeentehuis en bibliotheek onder één dak werden samengebracht en dat al snel de naam Gemeentecentrum kreeg (en het sluitstuk van het nieuwe centrum van Veldhoven werd).

26 september 1986 startte de bouw van het nieuwe Gemeentecentrum. De totaaluitgaven voor het te bouwen theatergedeelte beliepen circa 7,6 miljoen gulden. De bezoekerscapaciteit voor de grote zaal bedroeg 450 personen; de kleine zaal (voor kleine concerten, films en cabaret) was geschikt voor 150 bezoekers.

Toen het Gemeentecentrum donderdag 29 september 1988 officieel werd geopend, beschikte De Schalm eindelijk over een echt theater, dat bovendien deel uitmaakte van een nieuw stedenbouwkundig centrum, waarin alle belangrijke hoofdfuncties waren vertegenwoordigd.
Het begrip centrum werd in die dagen in alle superlatieven gebruikt, en zo werd er al snel gesproken van Cultureel Centrum De Schalm. De opening ging gepaard met een culturele feestweek, waarin het podium van De Schalm werd ingewijd met activiteiten uit het complete culturele Veldhovense verenigingsleven.

In 1993 werd de naam van de Stichting Gemeenschapshuis Veldhoven statutair gewijzigd in de reeds algemeen gebruikte naam Stichting Cultureel Centrum De Schalm; tegelijkertijd werd de professionalisering ingezet, waardoor de heer Jan W. van Dijk, die reeds vele jaren als 'gastheer' functioneerde, officieel werd benoemd tot directeur.
In 1998 werd de stichting omgedoopt in Theater De Schalm. In 2000 volgde de benoeming van Jan Wouda tot directeur.

Het jubileum van De Schalm valt samen met het 90-jarig bestaan van de gemeente Veldhoven. (1 mei 1921 werden de gemeenten Oerle, Zeelst en Veldhoven-Meerveldhoven samengevoegd tot één nieuwe gemeente met de naam Veldhoven.) Lange tijd werden de culturele sporen van de oude bewoningskernen, waarvan de inwoners zo lang hun eigen leven hadden geleid, gevoeld. Een gemeenschappelijk 'ontmoetings- en ontspanningshuis', waarin alle inwoners van Veldhoven tevens in aanraking konden komen met kunst en cultuur (zoals De Schalm beoogde te zijn), was een belangrijk middel om naar elkaar toe te groeien tot één woon- en leefgemeenschap, meer dan de oude kernen afzonderlijk konden bieden. Hierdoor alleen al werd De Schalm - binnen een halve eeuw - een niet meer weg te denken element van niet te onderschatten betekenis voor de Veldhovense gemeenschap.

Gemeentecentrum aan het Meiveld, rechts De Schalm. (foto: Anke van der Meulen-Hofstra, aug. 1988).

terug