In haar 20e jubeljaar presenteert Historisch Erfgoed Veldhoven:

Boek Aan de Lange Weg binnenkort ook in Veldhoven als hoorspel tot leven gebracht

	Geschilderd (l.) en gefotografeerd (r.) deel van de Provincialeweg, alias de Lange Weg, in Meerveldhoven.

Het in 2004 door Meurs A.M. (Ton) uitgebrachte en veelgelezen boek Aan de Lange Weg is onlangs voor de derde keer gedrukt.
Deze roman vertelt over het bestaan van Veldhovense mensen met als kern zij die destijds in de huizen aan de 'Lange Weg' (synoniem voor Lange Dijk, een deel van de Provincialeweg) woonden. Toen regisseur Patrizia Filia het boek van Ton Meurs in handen kreeg, werd zij gegrepen door de aansprekende personages in het boek: stuk voor stuk voorbeelden hoe de mens zijn weg zoekt in het leven van alle dag, en wel op zijn Brabants. Het deed haar denken aan haar eigen kindertijd in Sardinië en ook aan de hoorspelen uit haar jeugd; zij beleefde die stemmen opnieuw in de roman van Meurs. Hierdoor gemotiveerd bewerkte zij - samen met de auteur - het boek tot een hoorspel. In juli 2009 startte de hoorspelversie (met als titel Aan de Lange Weg naar het gelijknamige boek) een tocht door de zalen van Dordrecht, Papendrecht, Alblasserdam, Zwijndrecht, Sliedrecht en in juli 2010 te Hendrik-Ido-Ambacht.
Op uitnodiging van Stichting Historisch Erfgoed Veldhoven wordt op 17 september aanstaande ook in Veldhoven het hoorspel tot leven gebracht.

Meurs A.M., in 1944 geboren in Meerveldhoven en sinds 1968 woonachtig in Amsterdam, schrijver/uitgever van het maandelijks literaire kladschrift 'HetWerk'. Van zijn hand verscheen onder andere 'Aan de Lange Weg'.

Het hoorspel zal in de filmzaal van theater De Schalm worden opgevoerd: het publiek neemt plaats en luistert naar de stemmen. Onder regie van Patrizia Filia vertellen personages uit de vorige eeuw over pieken en dalen in hun leven, en hoe het is om aan de Lange Weg te wonen, in het Brabantse dorp (Meerveldhoven) dat in de loop der jaren tot 'stad' zal uitgroeien. Het betreft een universeel verhaal over het menselijk bestaan, over oorlog, over opgroeien, over grote plannen en over afbraak. De voorstelling wordt vrijdag 17 september aanstaande uitgevoerd, aanvang 19.30 uur, en duurt ongeveer 135 minuten (inclusief een korte pauze). De geluidscompositie is in handen van sound engineer Serge Aanstoot.

Veldhovense oorlogsmonumenten

De Veldhovense oorlogsmonumenten kunnen door geïnteresseerden worden geraadpleegd op de Nationale Website Oorlogsmonumenten van het Comité 4 en 5 mei. Onlangs zijn door de SHEV beschrijvingen en foto's aangeleverd voor deze internetsite. Men vindt er informatie over het Herdenkingsmonument aan de Dreef, het Peter Zuid verzetsheld-monument, het Erebegraafveld voor de burgerslachtoffers van het bombardement op Zeelst, de Indië-herdenkingstegel in de St. Caecilakerk, het Kanon op het marktveld van Zandoerle en de Bevrijdingsplaquette op de Onze Lieve Vrouwebrug. [ www.4en5mei.nl > oorlogsmonumenten > zoeken op Veldhoven ]

Nationaal archief 'digitaal erfgoed'

De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft besloten een selectie van Nederlandse websites via archivering te bewaren voor toekomstig onderzoek. Het betreft de websites die publiekelijk toegankelijk zijn. Ook de site van de SHEV is als 'digitaal erfgoed' aangemerkt en waard gebleken te worden gearchiveerd.
Als nationale bibliotheek is de Koninklijke Bibliotheek wettelijk verantwoordelijk voor het verzamelen, beschrijven en bewaren van in Nederland verschenen publicaties, al dan niet elektronisch. In dit kader streeft de KB ernaar om onder meer bepaalde websites van cultureel erfgoedorganisaties duurzaam te bewaren en raadpleegbaar te houden voor toekomstige generaties en ze te behoeden voor verlies door technologische veroudering en andere risico's. Om deze taak goed uit te kunnen voeren heeft de KB het e-Depot ontwikkeld.
De website van de SHEV zal daartoe geharvest, duurzaam opgeslagen en beschikbaar gesteld worden aan een algemeen publiek via de website van de KB. Het harvesten (ook crawlen genoemd) gebeurt vanaf omstreeks 1 april 2010. Daarna worden opeenvolgende versies met een regelmatige frequentie opgenomen. Het webarchief zal omstreeks 1 november aanstaande beschikbaar zijn om te raadplegen.

Sponsor voor Open Monumentendag Veldhoven

De Open Monumentendag Veldhoven heeft een nieuwe hoofdsponsor. Met de Rabobank Eindhoven-Veldhoven is een overeenkomst afgesloten voor de komende drie jaar.

Expositie Mariaverering Meerveldhoven

Overzicht van de tentoonstelling in de Erfgoedhoek van de bibliotheek. (foto's: Pieter Hermsen, Lambertusparochie)

De wisselexpositie Venster op Veldhoven in de Openbare Bibliotheek Veldhoven heeft als thema de verering van 'Maria in den Eik' te Meerveldhoven. De expositie toont devotieprentjes en vaantjes en is te bezichtigen in de maanden mei t/m augustus gedurende de openingstijden van de bieb. In samenwerking met de bibliotheek en met de koster van de Lambertusparochie is de expositie verder uitgebreid met onder meer boekwerken, vaandels, liturgiekleding en foto's.

Geschiedenis in de open lucht

De brugklassen havo/vwo van het Sondervickcollege hielden op dinsdag 27 april (tijdens de projectweek) een excursiedag met als thema de middeleeuwen.
Groepsgewijs maakten de leerlingen kleine excursies (in Veldhoven en omgeving) naar locaties met een link naar de middeleeuwen.
Na afloop kregen zij de opdracht allerlei vragen over het betreffende onderwerp te beantwoorden, waarna de bevindingen klassikaal gerapporteerd en besproken werden.
De SHEV behandelde in de open lucht een cluster met drie onderwerpen uit het middeleeuwse Oerle, te weten: de site uit de 11e-13e eeuw in (kerk)Oerle, het Marktveld van Zandoerle, en de grenskei in de Molenvelden.

'Rondom Veldhoven' Dit is de naam van een nieuw driemaandelijks verschijnend full colour glossy magazine, dat huis-aan-huis in Veldhoven wordt verspreid. De SHEV heeft haar medewerking toegezegd voor de rubrieken 'Toen & Nu' en 'Historie'.

Romeinse wachttoren van Veldhoven nog steeds overeind

door Jacq. Bijnen

Een eeuw geleden verscheen het verslag van een eerste - officieel archeologisch - onderzoek te Veldhoven, uitgevoerd onder leiding van dr. J.H. Holwerda jr. en dr. M.A. Evelein, beiden verbonden aan het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.1) Zij vonden in de bodem onder meer sporen van een gracht met een spits toelopend profiel, in een vierkant van circa zeven bij zeven meter. De blootgelegde situatie werd karakteristiek geacht voor een Romeins militair bouwsel en betiteld als de 'Romeinse wachttoren van Veldhoven'. Al enkele decennia wordt met allerlei aannames geprobeerd nieuwe inzichten rond de wachttoreninterpretatie van Holwerda e.a. ingang te doen vinden. Voorlopig zijn de nieuwe speculaties onvoldoende toereikend om de Romeinse wacht-/uitkijktoren van Veldhoven te wijzigen in een grafmonument.

Romeinse sporen in Veldhoven

Het begon allemaal in 1858 tijdens het steken van vlaggen op de Westerveldse hei bij Heers en op het terrein van het tegenwoordige congrescentrum Koningshof. Er werd een bronzen penning gevonden van Lucilla, dochter van Marcus Aurelius (161-180 n.Chr.).

Voor- en keerzijde van een bronzen sestertius van Lucilla.

'Vreemdsoortig ijzeren voorwerp (standaard)', gevonden in 1863. (tekening J.N.G. Panken)

In juli 1863 trof men op ongeveer dezelfde plaats een ijzeren mes, een vreemd metalen voorwerp (waarschijnlijk standaard voor vaandel), en verscheidene aardewerkscherven (terra sigillata) aan. Steeds weer doken er vondsten op, zoals Romeinse munten, ijzeren messen, fragmenten van lansen, flesjes van groen glas, stukken van een blauwe keisteen, fragmenten van rode Romeinse dakpannen, spijkers, en een groot aantal scherven van urnen en kruiken. Door al deze ontdekkingen stond vanaf die tijd het gebiedje bij Heers in de belangstelling van een breed publiek. Aanhoudend werden er vondsten gedaan, zowel uit de Germaanse prehistorie als uit de Romeinse tijd. Grote vraagbaak bij de zoektochten naar oudheden was het schoolhoofd van Veldhoven(-dorp), de heer J.N.G. Panken, neef van de alombekende grafheuvelspeurder-onderwijzer Petrus Norbertus Panken uit Westerhoven. Schoolhoofd J.N.G. Panken meldde ook steeds zijn eigen vondsten - en die van de andere speurders - bij het Provinciaal Genootschap te 's-Hertogenbosch. Doorgaans vroegen de 'vinders' tekst en uitleg bij het schoolhoofd van Veldhoven, die op zijn beurt weer te rade ging bij zijn neef Petrus N. Panken, die in 1871 in zijn dagboek noteerde dat de vermoedelijk Romeinse legerplaats niet genoeg onderzocht kon worden. In 1880 werd Cornelis Rijken tot onderwijzer aan de lagere school van Veldhoven benoemd; hij zou zich eveneens tot een verwoed speurder en kenner van plaatselijke oudheden ontwikkelen. Uit de dagboeken van P.N. Panken valt te lezen dat Rijken en de beide Pankens elkaar regelmatig in het schoolhuis van Veldhoven ontmoet hebben. Herhaaldelijk werd door hen het gebiedje bij Heers afgespeurd, waarbij meermalen Romeinse munten werden gevonden. Zeer bekend is de vondst die P.N. Panken op 15 mei 1871 deed: fragmenten van enkele terracotta beeldjes, waaronder een vrijwel ongeschonden exemplaar van een Diana Venatrix (de Romeinse godin van de jacht), dat kon worden gedateerd in circa 175 n.Chr.

Romeinse wachttoren

Doorsnede van de V-vormige spitsgracht; diepte (inclusief humuslaag) ca. 100 cm. (Holwerda-Evelein, 1910).

Vooral door toedoen en op aanwijzing van Cornelis Rijken - na het overlijden van zijn voorganger benoemd tot schoolhoofd - kwam in augustus 1909 een professioneel archeologisch onderzoek tot stand.
Samen met de door hen ingehuurde landarbeiders vonden de onderzoekers Holwerda en Evelein in de bodem sporen van een gracht met een spits toelopend profiel.
De blootgelegde situatie werd karakteristiek geacht voor een Romeins militair bouwsel. De vondsten, te weten aardewerkfragmenten en munten, benadrukken de Romeinse aanwezigheid in het begin van de 2e, alsook in het einde van de 2e-begin 3e eeuw. Het werk moest echter worden gestaakt vanwege de dennenbeplanting die niet mocht worden verwijderd.

Verzameling vondsten uit het onderzoek van Holwerda-Evelein: bronzen munten en aardewerkfragmenten, waaronder halzen van kruikamforen, bodemstukken en randen van schotels, een hakmes en een kruikamfoor (stukken aaneengelijmd). (foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

In juli-augustus 1929 werd opnieuw gegraven, wederom door het instituut te Leiden, nu onder leiding van de heer W.C. Braat. De resultaten bevestigden de veronderstellingen van het onderzoek uit 1909.2) Er zou een militaire wachttoren hebben gestaan met enige bijbehorende gebouwtjes die waarschijnlijk gediend hadden als onderdeel van een Romeinse grenspost, zoals aan een limes (grenslinie) gebruikelijk was.
Interpretatie van het vondstmateriaal deed vermoeden dat de post rond het jaar 100 gebouwd was en rond het jaar 200 versterkt. Het door Panken gevonden beeldje zou afkomstig kunnen zijn van een inheemse cultusplaats: wellicht een tempeltje voor Diana, waarin deze mythische godin van de maan en de jacht vereerd werd op het eind van de 2e eeuw.

Nieuwe inzichten

Omstreeks 1950 werd het denkbeeld geopperd dat de wachttoren mogelijk een kleine afdelingspost (statio) zou geweest zijn van wat wij Rijkswacht of Marechaussee zouden noemen, ofwel een post van de militaire politie ter bewaking van de inwoners en ter beveiliging van de openbare orde.
Hoewel aan de opgravingresultaten uit 1909 en 1929 geen nieuwe concrete gegevens zijn toegevoegd, wordt er vanaf 1968 vanwege de vondsten (elders op het terrein) van een aantal onbeschadigde kruiken de veronderstelling gelanceerd dat er eveneens een Romeins grafveld zou hebben gelegen.
Tussen 1981 en 1998 wordt vooral met aannames geprobeerd nieuwe inzichten ingang te doen vinden (Van Es, Slofstra en Verwers jr.), b.v.: het lijkt aannemelijk dat niet de sporen van een statio, maar van een grafveld zijn aangesneden, vooral als zo'n nederzetting op een kruispunt van doorgaande wegen ligt en het aardewerkspectrum grote overeenkomst vertoont met grafgoederen van een Romeinse begraafplaats elders.3)
Door allerlei ideeën van denkers en hun (trend)volgers nam de Romeinse site op Heers rond 2003 grootse vormen aan. Veronderstellingen en vermeende feiten werden verheven tot feiten, en nieuwe interpretaties werden in een volgende aanhaling gecombineerd met nieuwe theorieën, waardoor de betreffende locatie uitgroeide tot een nederzetting met een intensieve bewoning van boeren en niet-boeren, gecombineerd met een militaire stationering, en daarbij een grafveld, alles gelegen aan een kruispunt van wegen.4)
Resultaat van de gepubliceerde en mondelinge brain-ideeën is dat het vasthouden aan de interpretatie van de structuren, gevonden door de heren Holwerda, Evelein en Braat, door een archeoloog werden afgedaan als bizar (!) vanwege het feit dat deze 'wachttoren' in feite een grafmonument is.5) (Een treffend voorbeeld hoe veronderstellingen tot feiten kunnen worden verheven.)
Een op de VU Amsterdam als ruimvoldoende gehonoreerde bachelorscriptie over het verschil in interpretatie tussen de oorspronkelijke en de 'thans geldende' versie betreffende de Romeinse wachttorensite te Veldhoven bevat teveel kenmerken om er van te maken wat je er van wilt maken (feiten worden aangepast en er worden verzonnen bodemvondsten bijgehaald).6)
Een bredere kijk op het uiterlijk en het doel van de wacht-/uitkijktoren van Veldhoven geven de vondsten in 2002 van een wachttoren/observatiepost (kleine militaire post) uit de eerste eeuw n.Chr. in het bouwplan Vleuterweide, locatie Leidsche Rijn (Utrecht). Dit object werd gedateerd midden 1e eeuw n.Chr.; het grondplan van de 'toren' mat 4,7 x 4,7 meter, werd gestut door hoekpalen van ca. 21 x 17 cm, en had waarschijnlijk een hoogte van niet meer dan 5 m; het geheel werd omringd door een palissade; daarbuiten liep een ca. 85 cm diepe V-vormige gracht.7)

Reconstructie van een Romeinse wachttoren, naar opgravinggegevens uit 2002 te Vleuterweide. (reconstructie: Kelvin Wilson, Ridderkerk)

Vooralsnog is de herinterpretatie van de Romeinse wachttorensite van Veldhoven in een grafmonument niet overtuigend. Drie 'ongeschonden' vazen, waarvan twee elders op het terrein gevonden (zonder locatie en vondstoverlevering) en de derde (in 1953) op circa 500 m (z-w) van de wachttorensite, sluiten wat mij betreft de aanwezigheid van één of meer graven elders op het terrein niet uit: voor deze speculatieve gedachte is er in het gebiedje voldoende ruimte. Nieuwe denkbeelden - mits onderbouwd - zijn een verrijking voor de wetenschap, maar een 'In Memoriam' is voor de eeuwling uit de Romeinse geschiedenis van Veldhoven niet aan de orde.

De in 1953 gevonden gladwandige bolvormige tuitvaas.

Noten:

1) Holwerda, J.H. en M.A. Evelein, Opgraving te Veldhoven (N-Br), in: Oudheidkundige Mededelingen van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, IV (1910), p. 43-48; Holwerda, J.H. en J.P.W.A. Smit, Catalogus der Archeologische verzameling van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant ..(enz).., 1917, p. 61-64.
2) Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, verslag over het jaar 1929, p. 10; Braat, W.C., Een Romeinsche wachttoren bij Veldhoven, in: Oudheidkundige mededelingen uit 's Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, XII (1931), p. 21-25.
3) Verhoeven, A. en F. Ector, Sabazius in Noord-Brabant?, in: Brabants Heem, 36 (1984), p. 140; Verwers (jr), North Brabant in Roman and Early Medieval times, V, in: Berichten van de Rijksdienst vóór het Oudheidkundig Bodemonderzoek, 43 (1998), p. 44.
4) Mennen, J., Een Romeinse weg door het Dommelgebied van Tongeren naar Rossum?, in: Noordbrabants Historisch Jaarboek, 20 (2003), m.n. p. 30-32.
5) Arts, N., Nieuwsbrief Archeologie Kempen- en Peelland, nr. 34 (december 2005), p. 35-36.
6) Kalfshoven, M., De vindplaats Veldhoven-'Koningshof', bachelorscriptie in overleg met prof. dr. N. Roymans, VU Amsterdam, 2007.
7) Graafland, E.P., http://www.vleuterweide.com > (wachttoren).

terug